دکتر یزدان نیاز

دکتر یزدان نیاز

دکتر یزدان نیاز

دکتر یزدان نیاز

سبب شناسی سوء مصرف و اعتیاد

سبب شناسی سوء مصرف و اعتیاد

نگارش : بهرام سروری

اعتیاد یک بیماری زیستی ، روانشناختی و اجتماعی است و عوامل فراوانی در سبب شناسی آن تاثیر گذار هستند که در تعامل با یکدیگر منجر به شروع مصرف و پس از آن اعتیاد می شوند . علل موثر بر خود فرد ، محیط فرد و اجتماع ، عوامل زمینه سازی هستند که لازم است برای شناخت پدیده اعتیاد و اقدام به پیشگیری و درمان به درستی شناسایی شوند .

الف – عوامل فردی :

·         ژنتیک : شواهد زیادی وجود دارد که از استعداد ارثی اعتیاد به مواد مخدر و الکل حکایت می کند . تاثیر مستقیم عوامل ژنتیکی عمدتاً از طریق اثرات نقل و انتقالات شیمیایی مواد در بدن است که تعیین کننده تاثیر ماده بر فرد است . برخی از عوامل مخاطره آمیز دیگر نیز تحت تاثیر عوامل ژنتیک قرار دارند . مانند : بعضی اختلالات شخصیتی ، روانی ویاعملکرد نامناسب تحصیلی ناشی از اختلالات یادگیری .

 

·         صفات شخصیتی : برخی ویژگیهای شخصیتی و صفات بیشتر پیش بینی کننده احتمال اعتیاد می باشند از قبیل : نیاز شدید به استقلال ، عدم پذیرش ارزشهای سنتی و رایج ، صفات ضد اجتماعی ، احساس فقدان کنترل بر زندگی خود ، پرخاشگری ، اعتماد به نفس پایین ، فقدان مهارت نه گفتن ، فقدان مهارت های اجتماعی و انطباقی .

·        دوره نوجوانی : دوران نوجوانی خطرناک ترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد قلمداد می شود . این دوره که مرحله گذار از کودکی به جوانی و بزرگسالی است ، دوره هویت مندی فردی و اجتماعی نوجوان است . در این دوره میل به مخالفت با والدین به اوج خود می رسد . معمولاً نوجوان ارزش های خانواده را برای اثبات بلوغ و فردیت خود زیر سوال می برد و از طرفی دیگر حس کنجکاوی و نیاز به تحرک ، تنوع و هیجان فرد را مستعد گرایش به مصرف مواد می کند .

·         اختلالات روانی : در بیشتر موارد ، اختلالات دیگر روانشناختی نیز همراه اعتیاد وجود دارند . شایع ترین تشخیص ها عبارتند از : افسردگی ، اختلال شخصیت ضد اجتماعی ، اختلال وسواس ، اسکیزوفرنی .

·         نگرش مثبت به مواد : در بعضی افراد وجود نگرش و باور های مثبت یا خنثی به مواد مخدر ، احتمال مصرف و اعتیاد را نسبت به کسانی که دارای نگرش منفی هستند افزایش می دهد . برخی از این باور ها و نگرش های مثبت عبارتند از : رفع درد های جسمی و خستگی ، کسب بزرگی و تشخص ، کسب آرامش روانی ، توانایی مصرف بدون احتمال اعتیادو .........

·        موقعیت های مخاطره آمیز فردی : بعضی از موقعیت ها برای فرد می تواند در زمینه گرایش به اعتیاد مخاطره آمیز باشد . از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود: ترک تحصیل ، معرض خشونت قرار گرفتن در دوران کودکی و نوجوانی ، فرار از خانه ، بی سرپرستی و بی خانمانی ، معلولیت جسمی ، ابتلاء به بیماری ها و درد های مزمن ، حوادث  مانند : از دست دادن نزدیکان یا بلایای طبیعی و ............هر یک از موارد مذکور می تواند به واکنش های روانی در شخص منجر شود که در این حالت ممکن است فرد برای کاهش درد و رنج و انطباق با شرایط از مواد استفاده نماید .

ب- عوامل بین فردی و محیطی :

·        عوامل مربوط به خانواده : خانواده با اینکه اولین مکان رشد شخصیت و بالندگی افراد است و می تواند کمک به سازگاری و حل استرس نماید اما در مواردی خود به منبعی برای شکل گیری تنش و اختلال تبدیل می شود . نا آگاهی والدین و ارتباط ضعیف آنها با فرزندان ، فقدان نظم و انظباط در خانواده و وجود خانواده متشنج و آشفته احتمال ارتکاب به انواع بزهکاری مانند سوء مصرف مواد را افزایش می دهد . فرزندان در چنین خانواده هایی الگو برداری بهنجار و درستی انجام نمی دهند .

·         تاثیر دوستان : تقریباً در بیشتر موارد اولین مصرف به دنبال تعارف دوستان رخ می دهد . ارتباط و دوستی با همسالان مبتلا به سوء مصرف مواد ، عامل مستعد کننده قوی برای ابتلا در نوجوانان و جوانان است . بعضی از دوستی ها صرفاً حول محور مواد شکل می گیرد . نوجوانان به تعلق به یک گروه نیازمندند و اغلب پیوستن به گروه های مصرف کننده بسیار آسان است و هر چه پیوند فرد با خانواده ، مدرسه و اجتماعات سالم کمتر باشد ، احتمال پیوند او با این قبیل گروه ها بیشتر است .

·         عوامل مربوط به محل سکونت : در محیط مسکونی عوامل زیادی می تواند موجب گرایش افراد به مصرف مواد شود. از جمله می توان به عواملی مانند: شیوع خشونت و اعمال خلاف عرف و قانون ، فقدان ارزشهای اخلاقی ، وجود مشاغل کاذب ، حاشیه نشینی اشاره نمود .

ج- عوامل مخاطره آمیز اجتماعی :

·         بازار مواد : قیمت مواد با میزان مصرف آن نسبت معکوس دارد . هر چه قیمت مواد کاهش یابد تعداد افراد تهیه کننده افزایش می یابد . همچنین سهولت دسترسی به مواد با تعداد مصرف کنندگان آن رابطه مستقیم داشته و با افزایش تسهیل در تهیه مواد به تعداد مصرف کنندگان آن نیزافزوده می گردد .

·          قوانین : وقتی قوانین جدی منع تولید ، خرید و فروش ، حمل و مصرف مواد موجود نباشد موجب وفور و ارزانی آن می شود .

·        کمبود امکانات فرهنگی ، ورزشی و تفریحی : وقتی امکانات لازم برای ارضای نیاز های طبیعی ، روانی و اجتماعی نوجوانان از قبیل تنوع طلبی ، کنجکاوی ، هیجان ، ماجراجویی ، مورد پذیرش قرار گرفتن و کسب موفقیت در بین همسالان موجود نباشد ، گرایش به کسب لذت و تفنن از طریق مصرف مواد و عضویت در گروه های ناسالم افزایش می یابد .

·         عدم دسترسی به سیستم های خدماتی ، حمایتی ، مشاوره ای و درمانی : وقتی در زندگی مشکلات و موقعیت هایی پیش می آیند که افراد از جهات مختلف در معرض خطر قرار می گیرند ، فقدان امکانات لازم یا عدم دسترسی به خدماتی که در چنین مواقعی بتواند فرد را از نظر مالی ، شغلی ، روانی ، بهداشتی و اجتماعی حمایت نماید ، می تواند فرد را آسیب پذیر کرده و سطح مقاومت اجتماعی او را کاهش دهد .

آشنایی و توجه به عوامل مستعد کننده و مخاطره آمیز در سبب شناسی اعتیاد به افراد جامعه کمک می کند تا با نگاه جامع به پدیده اعتیاد دست به پیشگیری زده و یا در درمان به موقع پدیده اعتیاد با علم و آگاهی به عوامل پدید آورنده راهکار های مناسب را به کار برند .

نگارش : بهرام سروری