با یک معتاد چگونه باید برخورد کرد؟

در هیچ جای دنیا والدین و یا همسران از شنیدن خبر اعتیاد عزیزان خود خوشحال نمی شوند و این واقعیت برای همه افراد ناراحت کننده و تلخ است و پذیرش آن دشوار می باشد ؛ به شکلی که بعضی خانواده ها  با عدم پذیرش این واقعیت ، در لاک انکار خود لانه می کنند .

اما امروزه با ورود مواد صنعتی به بازار مصرف ، سکوت و چشم پوشی از این واقعیت امکان پذیر نیست بدین جهت که خسارات و آسیبهای مغزی ناشی از این مواد گاه هرگز قابل جبران نیست ، پس خانواده نباید سکوت کند بلکه بهتر است با یک روانشناس مشورت نموده و بهترین راهکار برای وارد نمودن فرد معتاد به فرایند درمان را برگزیند.داشتن اطلاعات کافی و صحیح در این راستا بهترین راهنما برای خانواده است .

باید بدانیم که برخورد اولیه خانواده با بیمار از اهمیت ویژه ای برخوردار است  داشتن برنامه و کنترل خشم و عصبانیت خانواده یکی از اصول اولیه می باشد . افرادی که اعتیاد را جرم می انگارند اغلب با زندانی کردن بیمار در منزل ، تحقیر ، سرزنش و رفتارهای خشونت آمیز  قصد اصلاح او را دارند. این روش نتیجه ای بدنبال ندارد و تنها باعث می شود بیمار نسبت به خانواده بدبین شود و کدورت و دشمنی بجای روابطه دوستانه که یکی از اجزای لازم برای موفقیت در درمان است را بگیرد.

گروههای خودیاری به تئوری " آخر خط " معتقد هستند و عقیده دارند که تا وفتی بیمار به ته خط نرسیده و عجز کامل را تجربه نکرده است نمی توان به درمان اقدام نمود . این دیدگاه قبلا طرفداران بسیاری داشت اما با رواج مصرف شیشه ، بیشتر درمانگران اعتقاد دارند که لازم نیست عوارض مصر ف به حدی برسد که بیمار احساس عجز نماید و یا از فرط بدحالی و یا فشار های مالی و ... مجبور به ترک شود بلکه بیمار هرچه سریعتر برای درمان اقدام نماید  آسیب کمتری برایش بوجود خواهد آمد و دچار صدمات روحی کمتری می شود که این خود می تواند به درمان کمک نماید .

اولین قدم در این مسیر ابراز آگاهی خانواده از اعتیاد فرد می باشد که این خود لزوم کمک رسانی را شکل می دهد . در چنین حالتی خیلی مهم است که چگونه به بیمار بگویید که از اعتیادش باخبر هستید، تا معتاد مخالفت نکرده و جلوی خانواده جبهه نگیرد و برای این کار ابتدا خانواده باید نگرانی و خشم خود را کنترل نموده، در یک محیط آرام و در شرایط مناسب  با قاطعیت و شفاف این موضوع را بیان نماید .

شرایط مناسب هنگامی است که بیمار اخیرا مواد مصرف نکرده ( نشئه نباشد ) و یا موقع مصرف بعدی  نباشد ( خمار نباشد )  و در واقع نرمال باشد .زمان ابراز آگاهی و دعوت به درمان نباید از کلماتی که بار منفی دارند و یا تمسخر یا تحقیر آمیز هستند استفاده شود . مقایسه و بزرگ نمایی زیاد هم کار ساز نیست  . همچنین تطمیع و دادن وعده و وعید هم  نیاید صورت گیرد .

با کسب اطلاعات صحیح از پزشک ، مشاور ، روانشناس و افراد ذیصلاح شیوه های مختلف درمان را برای بیمار توضیح دهید و با کلمات محبت آمیز به او تفهیم نمایید که از درمانش حمایت می نمایید و تا زمانیکه او داوطلب درمان باشد همراهیش می کنید و همچون بیماریهای دیگر، در  این بیماری هم امید به درمان زیادی وجود دارد و افرادی زیادی تحت درمان بوده و بهبود یافته اند .

محدودیت و فشار قبل و بعد از درمان اگر معقول و منطقی باشد و زیر نظر یک درمانگر صورت گیرد می تواند در این مسیر به خانواده و بیمار کمک نماید . مثلا پول و منابع مالی باید محدود شود ولی برای بیمار توضیح دهید که این کار به دلیل این است که پول خود وسوسه انگیز است و یک از برانگیزانها محسوب می شود . جایی که بیمار در آن مواد مصرف می نموده را باید بلوکه کرد مثلا ماشین، پشت بام، انباری، زیر زمین ، اتاق و...

لازم به ذکر است که این محدودیتها اگر با توضیحات کافی و لحن مناسب در یک محیط حمایت گر انجام شود بیمار احساس همدلی و همراهی خانواده را درک می نماید و انگیزه او برای درمان افزایش می یابد.

گاهی نیز معتاد میداند که خانواد ه اش از اعتیاد او اطلاع دارند و حتی ممکن است جلوی خانواده نیز مواد مصرف کند. این گروه از بیماران اغلب باور دارند که معتاد نیستند و تفریحی مواد مصرف می کنند و مصرف موادشان تحت کنترل است ،هرگز معتاد نمی شوند و هروقت اراده  کند می تواند مواد مصرف نکند و یا خودش راه درمان را بلد است و نیازی به خانواده ندارد.

در چنین شرایط استفاده از کلمات مناسب که انگیزه بیمار را بیدار نماید بسیار مهم است . کمک گرفتن از درمانگر و روانشناس برای درک شرایط بیمار و یافتن دلیل اصلی عدم پذیرش درمان  بسیار اهمیت دارد . بعضی از مصرفک‌نندگان دارای مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری، منفی کاری ، فحاشی ... و یا اختلالاتی در حوزه روانپزشکی  مانند  اضطراب، خودشیفتگی، افسردگی، ... که توصیه می شود برای این گروه حتماً از راهنمایی روانپزشک و مشاور مطلع استفاده کنید.

بعضی دیگراز معتادان بر این عقیده هستند که مصرف مواد برای پیشرفت در کار و موقعیت اجتماعی ، رفع مشکلات جنسی، برقراری ارتباط بهتر لازم است  بهتر است عوارض دراز مدت مصرف را برایشان شرح داده و با صراحت  و قاطعیت کامل ،عدم پذیرش اعتیاد را توسط خانواده توضیح دهید

بعضی فکر میکنند که خودشان، شیوه درمان خود را بلد هستند و درمان تنها نیاز به اراده دارد، یا در منزل می توانند ترک نما یند که این نیز متضمن تاکید خانواده بر درمان بر اساس نظر پزشک و مشاور است و توضیح این مطلب که درمان کار تخصصی است و انتخاب بهترین روش درمان تنها با مشوزت می تواند صورت بگیرد .  بدین شکل نباید  به هیچ عنوان اجازه دهید که معتاد خودش )بدون مراجعه به درمانگر(، شیوه درمانش )نوع دارو، روش مصرف، محیط درمان و...( را انتخاب کند.

حالت دیگر ، بیمارانی هستند که اگر چه می دانند خانواده ازاعتیاد اطلاع دارد و حتی خودش نیاز به درمان را کاملا حس می کند اما به   علت هایی حاضر به پذیرش درمان نیستند  مثلاً باج می خواهند )خرید ماشین،...( یا به دنبال گرفتن امتیاز یا سرویسی  از خانواده  هستند یا اینکه از دست شما خشمگین هستند و می خواهند با عدم ورود به درمان، از شما انتقام بگیرند و لجبازی می کنند  در مورد این گروه، ضمن توجه به این نکته که به هیچ عنوان قرار نیست باجی بدهید، بهترین کار، وارد کردن یک مشاور و یا فرد مناسب از اعضاء مورد قبول طرفین در خانواده برای کمک به حل تعارضات و هر چه منطقی تر کردن توقعات است

 حال اگر کسی به هیچ عنوان حاضر به پذیرش درمان نبود چه باید کرد؟

واقعیت این است که نمیتوان هیچ کس را به اجبار وارد درمان کرد. پس از انجام مراحل فوق و در نظر گرفتن همه شرایط، در نهایت این بیمار است که باید برای ورود به درمان تصمیم بگیرد و اگر بیماری به این نتیجه برسد که هیچ درمانی نمی خواهد و با توجه به اینکه شما منابع را از او دریغ کرده و او را در راه درمان تشویق کرد ه اید، باز هم هیچ تمایلی به درمان ندارد، در این مرحله نمیتوان توقع نتیجه گیری سریع داشت. دقت کنید که ناامید نشوید، و مراقب احساس سرخوردگی خود باشید. اشتبا ه ترین کاری که در این مرحله می توانید انجام دهید قطع ارتباط با روا نپزشکان و مشاوران و با ج دادن )مالی، احساسی و رفتاری( به بیمار است.

البته لازم است بدانیم در بعضی شرایط خاص که مشکل  فقط اعتیاد نیست و فرد به سمت خودکشی،

جنون، پرخاشگری، حالت مسمومیت مواد و آسیب به دیگران پیش میرود، درمان اجباری انتخاب صحیحی  به شمار می رود. در این موارد، باید بر خلاف میل بیمار، او را بستری نمود. در مورد بیمارانی که مایل نیستند  برای درمان مراجعه کنند دو وضعیت خاص نیز وجود دارد که دقت در مورد نحوه برخورد با آنها حائز اهمیت است:

-1 بیمار، آمدن خود را منوط به وقایع یا امتیازاتی میکند. پذیرش این شرایط درست نیست. پس درمان معتاد خود را وابسته به انجام کاری برای او نکنید.

-2 گاهی بیمار شدیداً اصرار برای درمان ناگهانی و سریع دارد. اغلب این افراد باور دارند که اگر من الآن درمان نگیرم فرصت از دست می رود. دقت کنید این مطلب از نظر علمی صحت ندارد. به عبارتی لحظه طلایی برای درمان وجود ندارد؛ .تصمیم برای درمان، بتدریج خلق میشود. مطمئن باشید که درمان اورژانسی وجود ندارد. البته به هرحال، این فرصتی است که بیمار را به تیم درمان ارجاع دهیم و درمان او را با هر انگیز های که باشد، شروع کنیم.

***

تجربیات بالینی نشان داده اند ، اعضای خانواده فرد مصرف کننده به علل متفاوتی نظیر استرسهای ناشی از مصرف مواد فرد معتاد و یا حتی  قبل از ابتلا فرد به اعتیاد ، عملکرد مناسبی نداشته اند  و اقدام به رفتارهایی می کنند که به ظاهر برای  کمک به بیمار است، ولی درواقع به ادامه  اعتیاد در فرد کمک می نمایند . مثالهایی از رفتارهای نادرست خانواده که باعث بروز مشکل در اعضای خانواده است، عبارتند از:

• بخشش و چشم پوشی در مورد رفتارهای پرخطر معتاد مانند مخفی کردن رفتارهای غلط بیمار )برای مثال با رفتار شخص مانند یک راز برخورد می شود(.

• در اختیار گذاشتن منابع مالی بدون حساب در حالی که ممکن است بیمار آن را صرف خرید مواد نماید اعضای خانواده ممکن است از روبروشدن معتاد با مشکلاتش جلوگیری کنند و یا کمک کنند فرد بیمار از عوارض، آسیبها و مشکلات حاصل از مصرف مواد )مانند مشکلات شغلی، اقتصادی، قانونی و...( خلاص گردد. گاهی این رسیدگی بیش از حد به بیمار تا انداز های افراطی میگردد که خانواده ممکن است هر کاری را که شخص باید انجام دهد برایش انجام دهد یا حتی به جای معتاد اقدام به تهیه مواد برای او نماید.

•  خانواده ممکن است در زمان هایی برای مصرف خودسرانه سایر مواد و یا دارو توسط معتاد دلیل تراشی کند یا آن را توجیه نماید. مثلاً بعضی از اعضای خانواده ممکن است به غلط عقیده داشته باشند که زما ن هایی وجود دارد که مصرف اجتنا ب ناپذیر است، یا بالآخره بعضی اوقات باید اجازه داد تا فرد معتاد با مصرف مواد جشن بگیرد و یا عقیده داشته باشند که در زمان استرس و عصبانیت، بیمار برای تسکین، نیاز به مصرف مواد دارد.

 • در بعضی از مواقع خانواده ممکن است حتی مصرف کنترل شده را تأیید نمایند.

• افراط و تفریط در حمایت از بیمار مانند حمایت افراطی در مقابل رهاکردن ناگهانی و در نهایت خسته شدن. گاهی دیده شده است که اعضای خانواده به جای نظارت مناسب بر بیمار و کمک به او در رفع مشکلاتی که در درمان ایجاد شده وقت خود را برای سرزنش دیگران هدر می دهند. لازم است ضمن پذیرش غیرمؤثربودن رفتارهای نادرست خود، سعی کنیم از واکنشهای احساسی و حمایتهای غلط پرهیز کرده و در جهت انجام رفتارهای صحیح تلاش نماییم.

درهنگام بحثها و مشاجرات، چه باید کرد؟

یکی از بزر گترین آفات درمان اعتیاد، مشاجرات و بحثهای موجود در خانواده است که موجب افزایش استرس و لجبازی در معتاد شده و در نهایت به عود او منجر می گردد. خانواده بیماران وابسته به مواد باید رفتارهایی را که در ارتباط خانوادگی می توانند باعث استرس شوند، شناسایی کنند. برای مثال باید مشخص شود که:

 1 - بیشترین بحثها و تعارضات درون خانواده در چه زما نهایی اتفاق می افتد؟ زمان بیدارشدن از خواب، وقت به خواب رفتن، بعد از کار، بعد از میهمانی، هنگام غروب و تاریکی، روزهای تعطیل، ...

-2 مشخص شود  در چه موقعیتهایی، تعارضات با احتمال بیشتری روی میدهند. )در خانه با خانواده )پدر، همسر، فرزند(، در خانه با آشنایان، در منزل دوستان، در پارتی و میهمانیها، در زمان مسافرت، در محل کار، یا ... (.

3-  کسانی که بیمار با آنها بیشتر دچار اختلاف و تعارض می شود مشخص گردند ) پدر، برادر، دوست، همکار، همساایه، یا ... (. یک کار بسیار مؤثر، جذب این اشخاص و متقاعد کردن آنها برای مراجعه و درگیرشدن آنان در برنامه های درمانی بیمار معتاد است.

-4  شما معمولاً چه نقشی را در تعارضات و اختلالات بر عهده می گیرید؟ )تحریک کننده تعارض، قربانی، میانجی و حل کننده، رهایی بخش، مدافع، یا ...(

واضح است که شیوة نادرست برخورد خانواده با مشکلات، می تواند موجب تشدید مشکلات گردد و آسیبهای زیادی به بیمار و فرایند درمان وارد کند. برای آن که بتوان نقش مؤثر و مثبتی در جهت حل جر و بحثها برداشت اقدامات زیر کمک کننده خواهد بود:

•ابتدا مشکلی که باید حل شود را مشخص نمایید. در این مرحله مهم است که اول به نحوه برقراری یک ارتباط صحیح و مناسب فکر کنید و بعد به نگرا یی های طرف مقابل با حوصله و توجه زیاد گوش داده و اجازه دهید معتاد شما و یا سایر اعضای خانواده به راحتی در مورد مشکل خود صحبت کنند.

•در نهایت سعی کنید که سریع به دنبال جوابی برای ارائه نگردید. ترجیحاً کمتر قضاوت نمایید، توهین  نکنید و یا انگ  )برچسب(  نزنید مثلاً از گفتن عبارات توهین آمیز مانند  : دزد  ،بی مسئولیت ، تنبل ، بیکاره ، سربار  و... اکیداً پرهیز کنید. بزر گترین اشتباه این است که سعی شود در اوج بحران، شخصبیمار با رفتارهای غلط خود روبرو شود . نباید وقت خود را به سرزنش خانواده، گذشته، ارتباط  و شرایط  گذشته و حال حاضر تلف نمایید. در ضمن سعی نمایید تا حد امکان طرفین را نصیحت نکنید.

منبع پارسینه